Atık yönetimi (veya atık bertarafı), atığın başlangıcından nihai bertarafına kadar yönetilmesi için gereken faaliyetleri ve eylemleri içerir. Buna atıkların toplanması, taşınması, işlenmesi ve bertarafı ile birlikte atık yönetimi sürecinin ve atığa ilişkin yasaların, teknolojilerin ve ekonomik mekanizmaların izlenmesi ve düzenlenmesi dahildir.
Atık katı, sıvı veya gaz olabilir ve her türün farklı bertaraf ve yönetim yöntemleri vardır. Atık yönetimi, endüstriyel, biyolojik ve evsel atıklar dahil her tür atıkla ilgilenir. Bazı durumlarda, atıklar insan sağlığına tehdit oluşturabilir. Sağlık sorunları, tüm süreç boyunca ilişkilidir. Sağlık sorunları ayrıca dolaylı veya doğrudan ortaya çıkabilir. Doğrudan, söz konusu atığın işlenmesi yoluyla ve dolaylı olarak su, toprak ve gıda tüketimi yoluyla oluşabilir. Atık, insan faaliyetiyle üretilir, örneğin, hammaddelerin çıkarılması ve işlenmesi gibi. Atık yönetimi, atığın insan sağlığı, çevre, gezegen kaynakları ve estetik üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmayı amaçlamaktadır. Atık Yönetimi ile Çevresel Kalite arttırılmak amaçlanmaktadır.
Atık yönetimi uygulamaları ülkeler (gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler) arasında tek tip değildir; bölgeler (kentsel ve kırsal alanlar) ve konut ve endüstriyel sektörlerin tümü farklı yaklaşımlar gerektirebilir.
Doğru atık yönetimi sürdürülebilir ve yaşanabilir şehirler inşa etmek için önemlidir, ancak birçok gelişmekte olan ülke ve şehir için zorluk olmaya devam etmektedir. Bir araştırmaya göre, etkili atık yönetiminin nispeten pahalı olduğunu ve genellikle belediye bütçelerinin %20 ila %50’sini oluşturduğunu hesaplamıştır. Bu temel belediye hizmetini işletmek, verimli, sürdürülebilir ve sosyal olarak desteklenen entegre sistemler gerektirir. Uygulamalarının büyük bir kısmı, evsel, endüstriyel ve ticari faaliyetler tarafından oluşturulan atığın büyük kısmı olan belediye katı atıklarıyla ilgilenir. Önlemler, döngüsel ekonominin entegre tekno-ekonomik mekanizmaları, etkin bertaraf tesisleri, ihracat ve ithalat kontrolü ve üretilen ürünlerin optimum sürdürülebilir tasarımına yönelik önlemleri içerir.
Küresel atık yönetimi ve insan sağlığı ve yaşam üzerindeki etkisi hakkındaki bilimsel kanıtların ilk sistematik incelemesinde, yazarlar, tüm belediye katı karasal atıkların yaklaşık dörtte birinin toplanmadığı ve dörtte birinin de toplama sonrasında yanlış yönetildiği sonucuna varmışlardır. Açık ve kontrolsüz yangınlarda yanma ile yılda bir milyar tona yakın atık yakılmaktadır. Ayrıca, bilim insanlarının genellikle ihtiyaç duyduğu motivasyona neden olan “önemli araştırma fonunun” yokluğundan dolayı geniş öncelik alanlarının her birinin “yüksek kaliteli araştırma tabanından” yoksun olduğu araştırmalarla bulunmuştur.
Türkiye’de Atık Yönetimi Çevre Mühendisi Hizmetleri ve Çevre Danışmanlık Hizmetleri kapsamında profesyonelce idare edilmektedir.
Atık Yönetimi İlkeleri
Atık Hiyerarşisi
Atık hiyerarşisi, atık yönetimi stratejilerini atık minimizasyonu açısından arzu edilirliklerine göre sınıflandıran Azaltma, Yeniden Kullanma ve Geri Dönüştürme anlamına gelir. Atık hiyerarşisi, çoğu atık azaltma stratejisinin temel taşıdır. Atık hiyerarşisinin amacı, ürünlerden maksimum pratik faydayı elde etmek ve minimum miktarda nihai atık üretmektir. Atık hiyerarşisi piramit olarak temsil edilir çünkü temel öncül, politikaların atık oluşumunu önlemek için önlemleri teşvik etmesi gerektiğidir. Bir sonraki adım veya tercih edilen eylem, yani yeniden kullanım yoluyla üretilen atık için alternatif kullanımlar aramaktır. Bir sonraki, kompostlamayı içeren geri dönüşümdür. Bu adımın ardından malzeme geri kazanımı ve atıktan enerjiye dönüşüm gelir. Son eylem, atık depolama alanlarında veya enerji geri kazanımı olmaksızın yakma yoluyla bertaraf etmektir. Bu son adım, önlenmemiş, yönlendirilmemiş veya geri kazanılmamış atıklar için son çaredir. Atık hiyerarşisi, bir ürünün veya malzemenin atık yönetimi piramidinin ardışık aşamaları boyunca ilerlemesini temsil eder. Hiyerarşi, her ürün için yaşam döngüsünün son kısımlarını temsil eder.
Bir Ürünün Yaşam Döngüsü
Yaşam döngüsü tasarımla başlar, ardından üretim, dağıtım ve birincil kullanım yoluyla ilerler ve ardından atık hiyerarşisinin azaltma, yeniden kullanma ve geri dönüştürme aşamalarını takip eder. Yaşam döngüsündeki her aşama, politika müdahalesi, ürüne olan ihtiyacı yeniden düşünme, atık potansiyelini en aza indirmek için yeniden tasarlama, kullanımını genişletme fırsatları sunar. Ürün yaşam döngüsü analizi, optimize etmenin bir yoludur. Gereksiz atık oluşumunu önleyerek dünyanın sınırlı kaynaklarının kullanılması engellenebilir.
Kaynak Verimliliği
Kaynak verimliliği, küresel ekonomik büyüme ve kalkınmanın mevcut üretim ve tüketim modellerinde sürdürülemeyeceği anlayışını yansıtır. Küresel olarak, insanlık mal üretmek için gezegenin yenileyebileceğinden daha fazla kaynak çıkarır. Kaynak verimliliği, nihai hammadde çıkarımından son kullanıma kadar bu ürünlerin üretimi ve tüketiminden kaynaklanan çevresel etkinin azaltılmasıdır.
Kirleten Öder İlkesi
Kirleten öder ilkesi, kirleten tarafın çevre üzerindeki etki için ödeme yapmasını zorunlu kılar. Bu genellikle geri kazanılamayan malzemenin uygun şekilde imha edilmesi için atık üreticisinin ödeme yapması gerekliliğini ifade eder.
